I.BÖLÜM
İHTİYATİ HACİZ KAVRAMI VE BENZER MÜESSESELERDEN FARKI
1) İHTİYATİ HACİZ KAVRAMI
A) TANIM
B) İHTİYATİ HACZİN HUKUKİ NİTELİĞİ VE SONUÇLARI
2) İHTİYATİ HACİZ KAVRAMININ BENZER MÜESSESELERDEN FARKI
A) KESİN HACİZDEN FARKI
B) TAMAMLAMA HACZİNDEN FARKI
C) GEÇİCİ HACİZDEN FARKI
D) İLAVE HACİZDEN FARKI
E) İHTİYATİ TEDBİRDEN FARKI
F) TAZMİNAT ALACAKLARINDA İHTİYATİ TEDBİR YERİNE İHTİYATİ HACİZ KONULMALIDIR
3) GEÇİCİ KORUMA TEDBİRLERİNİN DÜZENLENME NEDENİ
4) İHTİYATİ HACZİN YASAL DÜZENLEMESİ
II. BÖLÜM
İHTİYATİ HACİZ KARARI VERİLMESİ VE İHTİYATİ HACZİ TAMAMLAYAN MERASİM
5) İHTİYATİ HACİZ İSTEMENİN ŞARTLARI
A) ALACAKLIYA İLİŞKİN ŞARTLAR
B) ALACAĞA İLİŞKİN ŞARTLAR
C) KONKORDATONUN REDDİ HALİNDE İHTİYATİ HACİZ
6) İHTİYATİ HACİZ KARARI
A) GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME
B) YARGILAMA USULÜ
C) İHTİYATİ HACİZ KARARININ İÇERİĞİ
D) ALACAKLININ TEMİNAT GÖSTERMESİ
7) İHTİYATİ HACİZ KARARININ UYGULANMASI
A) YETKİLİ İCRA DAİRESİ
B) SÜRE
C) BORÇLUNUN MALLARININ İHTİYATEN HACZİ SIRASINDA
UYGULANACAK HÜKÜMLER
D) İHTİYATİ HACİZ TUTANAĞI VE TEBLİĞİ
E) İHTİYATEN HACZEDİLEN MALLARIN TEMİNAT
KARŞILIĞINDA BORÇLUYA BIRAKILMASI
8) İHTİYATİ HACİZ KARARINA İTİRAZ
A) GENEL OLARAK
B) İHTİYATİ HACİZ KARARINA İTİRAZ SEBEPLERİ VE
TEMİNAT KARŞILIĞINDA İHTİYATİ HACZİN KALDIRILMASI
C) GÖREVLİ ve YETKİLİ MAHKEME
D) İTİRAZ SÜRESİ
E) İTİRAZIN YAPILMASI VE İNCELENMESİ
F) TEMİNAT KARŞILIĞINDA İHTİYATİ HACZİN KALDIRILMASI
9) İHTİYATİ HACİZ VE HACZE İŞTİRAK
A) GENEL OLARAK
B) İHTİYATİ HACİZ ALACAKLISININ BAŞKA BİR ALACAKLININ KOYDURDUĞU KESİN HACZE İŞTİRAK ETMESİ
C) İCRAİ HACİZDEN SONRA İHTİYATİ HACİZ KONULMASI
D) İHTİYATİ HACİZDEN SONRA İHTİYATİ HACİZ KONULMASI
E) İHTİYATİ TEDBİR VE HACZE İŞTİRAK
F) İHTİYATEN HACZEDİLEN MALLARA KAMU ALACAĞINDAN DOLAYI HACİZ KONULMASI
10) İHTİYATİ HACZİ TAMAMLAYAN MERASİM
A) DAVA VEYA TAKİPTEN ÖNCE KONULMUŞ OLAN İHTİYATİ HACZİN KESİNLEŞMESİ
B) DAVA VEYA TAKİPTEN SONRA KONULAN İHTİYATİ HACZİN KESİNLEŞMESİ
III. BÖLÜM
11) HAKSIZ İHTİYATİ HACİZ NEDENİYLE TAZMİNAT DAVASI
A) GENEL OLARAK
B) HAKSIZ İHTİYATİ HACİZDEN DOĞAN MADDİ VE MANEVİ TAZMİNAT DAVALARININ TARAFLARI
C) HAKSIZ İHTİYATİ HACİZ NEDENİYLE MADDİ TAZMİNAT DAVASI
D) HAKSIZ İHTİYATİ HACİZ NEDENİYLE MANEVİ TAZMİNAT DAVASI
E) MADDİ VE MANEVİ TAZMİNAT DAVASINDA İSPAT YÜKÜ
F) MADDİ VE MANEVİ TAZMİNAT DAVASINDA GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME
G) ZAMANAŞIMI
H) ZARARIN TEMİNATTAN ÖDENMESİ
GİRİŞ
İhtiyati haciz, alacaklının bir para alacağının zamanında ödenmesini garanti altına almak için mahkeme kararı ile borçlunun mallarına önceden geçici olarak el konulmasıdır.
Alacaklının alacağını almak için yaptığı takip veya açtığı dava sonucunda borçlunun mallarına kesin haciz koydurma yetkisini elde etmesi, uzunca bir zamanın geçmesini gerektirmektedir. Dava veya takip sırasında borçlunun kendi malları üzerinde hukukî tasarrufta bulunma yetkisi tamdır. Bu itibarla borçlunun ilerde haksız çıkacağını tahmin ettiği bir dava veya takibin sonuçlarından kurtulmak için dava veya takip sırasında mallarını başkasına devretmesi mümkündür. İşte ihtiyati haciz müessesesi; alacaklının, borçlunun mallarını kaçırmasını önlemek için gerekli tedbirleri almasına olanak tanımaktadır.
Alacaklının, borçlunun borcunu zamanında ödemesi konusunda şüpheleri varsa, önce borçlunun mallarına ihtiyati haciz koydurarak alacağını güvence altına alır. Daha sonra davasını açar veya takip talebinde bulunur. Açtığı dava veya yaptığı takip sonucunda haklı çıkarsa artık borçlunun mallarını haczettirmek için uğraşmaz. Dava veya takipten önce haczedilmiş mallar icra dairesince satılır ve satış bedeli ile alacaklının alacağı ödenir.
İhtiyati haciz, yalnız para ve teminat alacaklarında uygulanan bir tedbirdir. Genellikle geçici hukukî himaye önlemlerinin bir çeşidi olarak kabul edilmektedir.
İhtiyati haczin geçici hukuki himaye tedbiri olma niteliği, her geçici hukuki himaye tedbiri gibi onun da geçici olması sonucunu doğurur. Alacağın güvence altına alınmasının gerekli olduğu hâllerde, ancak görevli ve yetkili mahkemenin kararı ile sağlanacak ihtiyati haczi, zaman içinde geçerli kılmak ve kesinleştirmek, İcra-İflas Kanununda öngörülmüş tamamlayıcı merasimin yerine getirilmesine bağlıdır. İhtiyati haciz ile ilgili her merasim, kanunda belirtilen süreler içinde yerine getirilmediği takdirde, ihtiyati haciz hükümsüz kalır.
İhtiyati haciz kararının alınmasından sonra alacaklı, açtığı dava veya yaptığı takip sonucunda haksız çıkabilir. Bu durumda, haksız ihtiyati hacizden dolayı zarar görmüş olan borçlu veya üçüncü kişiler, uğradıkları zararların giderilmesini isteyebilirler.
İhtiyati haciz kararı verilebilmesi için alacaklının ihtiyati haciz sebeplerinin varlığı hakkında mahkemeye kanaat verecek delilleri ibraz etmesi yeterli olmaktadır. Bu nedenle ihtiyati haciz kararları genellikle alacağın varlığı hakkında yeterli inceleme yapılmaksızın ve borçlu dinlenilmeksizin verilmektedir. Bu da borçlunun ticarî itibarının ve ekonomik menfaatlerinin zedelenmesi riskini beraberinde getirir.
Her ne kadar zarar görenlerin tazminat isteme hakları varsa da çoğu kez alınan tazminat yeterli olmamakta, zedelenen ticarî itibarın neden olduğu kayıplar giderilememektedir. Bu nedenle ihtiyati haciz konusu, ticarette güven ve emniyetin sağlanması açısından da önem taşımaktadır.
Bu kitabın temel amacı, ihtiyati haciz konusunu hem öğreti hem de uygulama açısından bir bütün olarak ele alıp incelemektir. Çünkü ihtiyati haciz, öğretide farklı yönleriyle açıklanmış ise de bütün olarak bu müessese üzerinde çok az durulmamıştır. İhtiyati haczin bir bütün olarak ele alınmasının farklı konularda uyumlu görüşlerin ortaya çıkmasına yardımcı olacağı için yarar sağlayacağına inanıyoruz. Bilindiği gibi ihtiyati haczin medeni hukukla ticaret hukukunu da ilgilendiren çeşitli yönleri vardır. Dolayısıyla ihtiyati haciz incelenirken, bu hukuk dallarının özellikleri de göz önünde bulundurularak hukuksal problemlerin irdelenmesine çalışılacaktır. Kitapta incelenen her konuyla ilgili zengin karar özetlerinin sayfanın altında dipnot olarak verilmesi de bilimsel bilgilerin uygulama ile karşılaştırılmasına imkân vererek okuyucuya büyük kolaylık sağlayacaktır. Ayrıca kitabın sonuna ekli olan dilekçe ve karar örneklerinin, hukukçulara faydası olacağına inanıyoruz.
İhtiyati haciz ile ilgili bu çalışmada kesin haciz, tamamlama haczi, ilâve haciz ve geçici haciz müesseselerinin çalışmamızın sınırları dışında kalacağı açıktır. İhtiyati haciz kararının icrası sırasında genel haciz yoluna ilişkin hükümler tatbik edildiği için, ilgili olduğu nisbetle bu konulara da temas edilecektir. İhtiyati haczi ilgilendirdiği ölçüde hacze iştirak konusu da incelenecektir.
Haksız ihtiyati hacizde tazminat başlığı altında sorumluluğun niteliği ve şartları incelenirken sorumluluk hukukunun ilgili problemlerine de değinilecektir.
Çalışma, girişi izleyen üç bölümden oluşmaktadır. İhtiyati haczin tanımı, hukukî niteliği ve ona bağlanan sonuçlar birinci bölümün ilk kısmında incelenecektir. Bu bölümün ikinci kısmında, ihtiyati haciz kavramının daha belirgin bir şekilde ortaya konulması için benzer müesseselerden farkı üzerinde durulacaktır.
Uygulamada ihtiyati haciz ve ihtiyati tedbirin birbirine karıştırıldığı görülmektedir. Hukukî nitelikleri ve sonuçları farklı olan bu iki kurumun birbiriyle karıştırılması önemli yanlışlıklar yapılmasına neden olabilmektedir. Konunun öneminden dolayı bu hususu da ayrı bir başlık altında incelemeyi yararlı gördük.
Çalışmanın ikinci bölümünde, ihtiyati haciz kararı verilmesi ve ihtiyati haczin kesinleşmesi ele alınacaktır. Bu bölümde ihtiyati haczin verilmesi şartlarından başlanarak, verilmiş bir ihtiyati haciz kararının kesinleşmesine kadar geçen safhalar işlenecektir. Bu yapılırken ihtiyati haczin geçirdiği aşamalar dikkate alınarak açıklamalarda bulunulacaktır.
Son bölümde ise ihtiyati hacizden dolayı açılacak tazminat davalarına değinilecektir. Daha önce belirttiğimiz gibi bu bölüm, ihtiyati haciz kararlarının, alacağın varlığı hakkında yeterli inceleme yapılmaksızın verilmesinden dolayı önem kazanmaktadır. Burada maddî ve manevî tazminat davaları ayrı ayrı incelenecek, özellikle sorumluluğun niteliğinin tespitinde sorumluluk hukukunun genel ilkelerinden yararlanılacaktır. Sorumluluğun tespitinde ulaştığımız sonuç, tazminat davalarına bakış açımızı belirleyecektir.
Çalışmanın sonuç bölümünde ise, ihtiyati hacizle ilgili genel bir değerlendirme yapılacaktır.